(2) Amerika : Chavin Kültürünün Sanatsal Etkisi

Maya Yazısı

Eski Amerika uygarlıkları yazı dizimizin ikinci bölümü... İlk bölümü de okumak için buraya tıklayın.

Chavin üslubu seramik sanatını da etkilemişti. Bunun örneklerine kuzeyde Ekvator’da bile rastlanıyor. Chavinlerin dokumacılık üzerindeki etkisinin örnekleri ise, güney Peru’daki Pararas bölgesinde görülüyor. Chavin etkisi MÖ 200’e kadar sürdü. Hatta, bu etki Colombia’nın San Agustin yöresinde bulunan heykellerde, kırsal bir biçimde de olsa, daha sonraki dönemlerde de devam etmiş olabilir. San Agustindeki kalıntılar, şimdiki kentin bulunduğu yeri çevreleyen tepeler üzerinde geniş bir alana dağılmış olup, içten oyulmuş taş anıtlardan kedimsi, aza dişli hayvan heykellerinden oluşmaktadır. Bunların MS 500 yıllarından kaldığı sanılmakla birlikte, bu konuda görüş birliğine varılamadı.

Chavin dönemine ait ince altın işlerine, kuzey Peru’nun Lambayeque vadisinde ve diğer bölgelerinde rastlanıyor. Bunlar, İspanyol istilasına kadar sürecek olan, değerli madenleri işleme geleneğinin ilk örnekleri sayılmaktalar. MS ilk bir kaç yüzyıl içinde, Trujillo’nun güneyindeki Peru kıyılarında büyük yerleşme merkezleri belirdi, Bunların, nüfusunun çoğalması ve ham madde kaynakları konusundaki rekabet nedeniyle böylesine bir gelişme gösterdikleri sanılmaktadır. Güney Peru’daki Pucara ise, Chavin’le hiç bir ilişkisi olmayan küçük bir kültür merkeziydi.

MÖ 500 yıllarından itibaren, Güney Meksika’da Oaxaca vadisinde Zapotek kültürünün gelişmesi hızlandı. Yeni Dünya’nın, hiyeroglifle yazılmış ilk anıt yazıları Monte Alban tepesinde bulundu. Aynı yerden büyük taş yapılar ve yarı kabarık insan heykelleri de çıktı -J Tümseği- adıyla tanınan diğer bir yapının ise bir gökbilim gözlemevi olabileceği öne sürüldü. Klasik-öncesi dönemin sonlarına doğru Monte Alban, klasik dönemde daha da belirginleşecek olan geniş caddeli, büyük meydanlı, ferah görünümünü kazanmıştı.

Bir süre için Olmek etkisinde kalan Meksika Vadisinde daha sonra çok sayıda bağımsız siyasal birimler ortaya çıktı. Söz konusu devletçikler çok geniş, sığ göllerin çevresinde toplanmışlardı. Bunlardan biri olan Cuicuilco, İsa’nın doğumu dolaylarındaa, bir yanardağın püskürmesi sonucu yerle bir oldu.

Vadinin kuzeydoğusunda bulunan Teotihuacan devleti, bundan sonraki yüzyılda gelişerek, MS 150 yılında 20 kilometre kareden fazla bir yer kaplayan, merkezi ve planlı bir kent haline geldi. MS 400 yıllarında, Teotihuacan ticareti doğuya doğru yayılarak Maya bölgelerine kadar ulaştı.

Maya kültürünün başlangıcı

MS 300 yıllarında resmen başlayan Klasik dönemin yaratıcıları Maya’lardır. Mayalar bu tarihte üzerinde yazıtlar bulunan anıtlarını dikmeye başladılar. Bu yazıtlar arasında -Uzun Sayı- adıyla bilinen karışık bir takvim de yer alıyordu. Bu takvim sayesinde Maya anıtlarının dikiliş tarihleri günü gününe saptanabiliyor.

Maya Harabeleri